Andrzej Zebrzydowski herbu Radwan (ur. 1496 w Więcborku, zm. 23 maja 1560 r. we Wrześni) – biskup krakowski od 25 lutego 1551 r., kujawski w latach 1546 r.–1551 r, chełmski od 8 czerwca 1545 r. do 19 marca 1546 r, kamieniecki od 1543, sekretarz Zygmunta I Starego, kanonik kapituły katedralnej poznańskiej instalowany w 1525 roku.

W 1518 r. rozpoczął studia w Akademii Krakowskiej skąd przeniósł się do Bazylei, gdzie był uczniem Erazma z Rotterdamu, a następnie w 1529 r. do Paryża, gdzie studiował prawo i teologię. Ostatecznie studia zakończył w 1530 r. w Padwie. Koszty jego kształcenia pokryli: biskup krakowski Piotr Tomicki oraz prymas Andrzej Krzycki, który był jego wujem.

W 1530 r. został kanonikiem krakowskim, a rok później płockim. Pełnił także funkcje kapelana królowej Bony. W 1555 r. już jako biskup krakowski próbował zatrzymać ją w Polsce prosząc by nie wyjeżdżała do Bari.

Był posłem Zygmunta I Starego na sejmik województwa poznańskiego i kaliskiego w Środzie w 1542 r. i 1543 roku.

Sprawowanie przez niego biskupstwa nastąpiło w okresie masowego przechodzenia szlachty na kalwinizm a mieszczaństwa na luteranizm. Oburzony na króla Zygmunta II Augusta iż ten nie próbuje temu zapobiegać w 1558 r. opuścił Kraków i przeniósł się do rodzinnego Więcborka. Zmuszony do powrotu przez kapitułę krakowską zmarł w trakcie podróży. Został pochowany w katedrze wawelskiej w kaplicy obok zakrystii.

W Krakowie jako kanonik, a później jako biskup, mieszkał przy ulicy Kanoniczej 12.

W krużgankach klasztoru OO Franciszkanów zachował się jego portret, a w katedrze pomnik nagrobny autorstwa Jana Michałowicza z Urzędowa.

Teraz już wiemy, że to właśnie biskup krakowski Andrzej Zebrzydowski przeniósł z Wawelu w Krakowie do więcborskiego zamku Zebrzydowskich siedzibę królewskiego biskupa krakowskiego. Działo się to 465 lat temu w latach 1558 – 1560 r. kiedy to biskup krakowski książę Andrzej Zebrzydowski prowadził swoją królewską działalność duszpasterską z więcborskiego zamku Zebrzydowskich, gdzie się urodził w 1496 r.

Właśnie z więcborskiego zamku już 466 lat temu biskup krakowski Andrzej Zebrzydowski prowadził negocjację z Królem Polskim Zygmuntem II Augustem odnośnie swojego powrotu na Wawel. Niewielu wie, że w tym czasie na więcborskim zamku bywała również Królowa Bona, która rozbudowała więcborski zamek swojego kapelana królewskiego biskupa Andrzeja Zebrzydowskiego.

Przypominam, że za więcborskim zamkiem znajdowała się droga krzyżowa do której Zebrzydowscy przywiązywali ogromną wagę. Więcborski zamek Zebrzydowskich to była budowla z groblami, fosami, mostami zwodzonymi i wszystkimi przynależnościami rycerskiego zamku. źródło naukowe ”Tamże”. Po śmierci bp. Andrzeja Zebrzydowskiego 23. 05. 1560 r. w drodze z Więcborka na Wawel we Wrześni k/Poznania, rodzina biskupa Andrzeja Zebrzydowskiego rozpoczęła budowę drogi krzyżowej w Kalwarii Zebrzydowskiej, która powstałą z inicjatywy i fundacji Zebrzydowskich z Więcborka i działa do dnia dzisiejszego.

Zamek rycerski biskupa Andrzeja Zebrzydowskiego stał po drugiej stronie jeziora więcborskiego w znacznej odległości od miejsca, w którym znajdował się poprzedni zamek Grzymalitów z Więcborka. Było to po wschodniej stronie miasta, według jego dzisiejszego położenia, obecnie ul. Zamkowa i Biskupa Andrzeja Zebrzydowskiego nadana z mojego wniosku kilka lat temu. Źródło informacji  historycznej i naukowej: ”Tamże” oraz ”Otto Georkie Der Kreis Flatow Złotów 1818 r., s640”. Była to budowla z groblami, fosami, mostami zwodzonymi i wszystkimi przynależnościami rycerskiego zamku. źródło naukowe ”Tamże”.

Przyczyną opuszczenia stolicy Polski w Krakowie i zamku królewskiego na Wawelu przez królewskiego kapelana bp. Andrzeja Zebrzydowskiego była obojętność Króla Polski Zygmunta II Augusta wobec przechodzenia szlachty polskiej na kalwinizm i protestantyzm, co wywołało gniew królewskiego biskupa rodem z Więcborka i przeniesienie do Więcborka swojej siedziby 466 lat temu na dwa lata.

Zwłoki biskupa Zebrzydowskiego spoczywają od 464 lat do dnia dzisiejszego w rodzinnej kaplicy Zebrzydowskich na krakowskim Wawelu, gdzie w maju tego roku ponownie przybyłem. Szkoda, że władze miejskie i parafialne z Więcborka nie potrafią wyeksponować i uczcić tego istotnego faktu w dziejach naszego miasta i więcborskiego kościoła katolickiego. Przypominam radnym i burmistrzowi, że to był jeden z najsłynniejszych mieszkańców Więcborka, więc przestańcie zacierać w pamięci mieszkańców i turystów ten fakt historyczny. Fresk z podobizną biskupa Zebrzydowskiego i jego wuja Prymasa Polski Andrzeja Krzyckiego oraz Królowej Bony i jej męża Króla Polski, który zamieszczam na zdjęciach poniżej znajduję się w więcborskim kościele katolickim nad ołtarzem bocznym Jezusa Chrystusa.

Czas najwyższy by władze miejskie i kościelne Więcborka upamiętniły ten fakt i jubileusz 465 lecia w publikacjach i na obelisku w miejscu, gdzie przez wiekami stał więcborski zamek Zebrzydowskich, a następnie Potulickich z Więcborka.  Przecież tam była przez dwa lata stolica królewskiego kościoła katolickiego w Polsce ! Postać więcborskiego Biskupa utrwalona jest też w filmie Królowa Bona, której więcborski biskup był kapelanem. 

Starczy zafałszowywania historii prastarego Więcborka ! Czas wreszcie po 466 latach milczenia na wycieczki  z Więcborka na Wawel w Krakowie do grobu bp krakowskiego Andrzeja Zebrzydowskiego z Więcborka i do Kalwarii Zebrzydowskich. Czas w końcu na msze za spokój duszy biskupa Andrzeja Zebrzydowskiego w więcborskim kościele katolickim  23 maja 2023 roku w 463 rocznicę jego śmierci co nastąpiło w drodze z więcborskiego zamku Zebrzydowskich na Zamek Królewski na Wawelu w Krakowie.

Tak o kapelanie Królowej Bony Biskupie Krakowskim Andrzeju Zebrzydowskim z Więcborka piszę dziś Archidiecezja Krakowska: Andrzej Zebrzydowski, biskup kamieniecki (1543), chełmski (1545), kujawski (1546). Biskupem krakowskim został mianowany 25 II 1551. Za jego czasów szlachta licznie przechodziła na kalwinizm, zabierając kościoły katolickie, podczas gdy mieszczanie wybierali luteranizm. Zebrzydowski oburzony na króla, że nie działa energicznie na rzecz wstrzymania fali odstępstwa, opuścił diecezję i usunął się w 1558 roku do rodzinnego Więcborka.

To jeszcze bardziej rozzuchwaliło innowierców. Po dwóch latach, zmuszony przez kapitułę do powrotu, zmarł 25 V 1560 we Wrześni. Pochowany w kaplicy obok zakrystii, gdzie polski rzeźbiarz Jan Michałowicz z Urzędowa wykuł mu renesansowy nagrobek. Po jego śmierci administrował diecezją Andrzej Przecławski, dziekan poznański, kanonik krakowski. źródło https://diecezja.pl/biskupi-krakowscy/andrzej-zebrzydowski-1551-1560/?fbclid=IwAR07dKKPKz_vJG9fSZd_eflnOVQQKrjzu6dBLCjVR07ygvv3Crzt5XcdcLY

Tomasz Roman Bracka